Οιδίπους

Μυθικός ήρωας του θηβαϊκού κύκλου. Οι γονείς του, ο βασιλιάς των Θηβών Λάιος και η βασίλισσα Ιοκάστη, μόλις γεννήθηκε τον παράδωσαν σε ένα βοσκό για να τον αφήσει στον Κιθαιρώνα να πεθάνει, επειδή το δελφικό μαντείο τους είχε προφητέψει πως το παιδί που θα έκαναν θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μητέρα του. Ο βοσκός λυπήθηκε το νεογέννητο και αντί να το αφήσει να πεθάνει το έδωσε σε ένα φίλο του, επίσης βοσκό, που το πήγε στον άτεκνο αφέντη του, τον βασιλιά της Κορίνθου Πόλυβο, ο οποίος το ανέθρεψε σαν παιδί του. Το όνομα Ο. του το έδωσαν για τα οιδήματα που είχε στα πόδια του από τα σκοινιά με τα οποία τον είχαν δέσει στον Κιθαιρώνα. Όταν μεγάλωσε, επειδή από κάποιες ενδείξεις αμφέβαλλε αν ήταν πράγματι παιδί του Πολύβου, όπως του έλεγαν, πήγε στους Δελφούς για να μάθει την αλήθεια από το μαντείο. Εκεί του είπαν ότι θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μητέρα του με την οποία θα έκανε παιδιά. Φοβούμενος την πραγματοποίηση του φοβερού χρησμού και πιστεύοντας πως πατέρας του ήταν ο Πόλυβος δεν επέστρεψε στην Κόρινθο, αλλά κατευθύνθηκε προς τη Θήβα. Στον δρόμο συνάντησε τον Λάιο, τον πραγματικό πατέρα του, που δεν τον γνώριζε, και τον σκότωσε σε μια φιλονικία. Την ίδια εποχή τη Θήβα τη μάστιζε η Σφίγγα, τρομερό τέρας που καταβρόχθιζε όσους δεν μπορούσαν να λύσουν το αίνιγμα που τους έβαζε: ποιό ζώο έχει το πρωί τέσσερα πόδια, το μεσημέρι δύο και το βράδυ τρία. Ο Κρέων, αδελφός της Ιοκάστης, που βασίλευε στη Θήβα μετά τον φόνο του Λάιου, είχε πει πως όποιος λύσει το αίνιγμα θα γινόταν βασιλιάς και σύζυγος της Ιοκάστης. Ο Ο. το έλυσε, λέγοντας πως το ζώο είναι ο άνθρωπος. Η Σφίγγα τότε σκοτώθηκε, αυτός έγινε βασιλιάς, παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη και από τον αιμομεικτικό γάμο γεννήθηκαν ο Ετεοκλής, ο Πολυνείκης, η Αντιγόνη και η Ισμήνη. Όταν αργότερα αποκαλύφθηκε η αλήθεια, η Ιοκάστη αυτοκτόνησε, ο ίδιος τυφλώθηκε και άρχισε να περιπλανιέται στον κόσμο σαν ζητιάνος συνοδευόμενος από την Αντιγόνη. Κατά μία εκδοχή του μύθου, εξαφανίστηκε στο άλσος του Κολωνού, αφού περιπλανήθηκε στο έλεος της πιο σκοτεινής απελπισίας. Η κατάρα βάρυνε και τους απογόνους του. Ο μύθος του Ο. ενέπνευσε στον Σοφοκλή τις τραγωδίες Οιδίπους Τύραννος και Οιδίπους επί Κολωνώ, αλλά και πολλά νεότερα έργα, θεατρικά και μουσικά. Η παράσταση του Εθνικού Θεάτρου Ελλάδας «Οιδίπους Τύραννος» (φωτ. ΑΠΕ). Ο οιδιπόδειος μύθος είχε εμπνεύσει και την αγγειογραφία. Στο αττικό αυτό αγγείο του 5ου αιώνα εικονίζεται ο Οιδίπους με τη Σφίγγα. Το εξαίρετης τέχνης αυτό αγγείο βρίσκεται στο Μουσείο του Τάραντα.

* * *

και Οιδίποδας, ο (Α Οἰδίπους και, παρλλ. τ., Οἰδιπόδης)

γιος τού βασιλιά τών Θηβών Λαΐου και τής Ιοκάστης, περιώνυμος γιατί παντρεύτηκε τη μητέρα του αφού σκότωσε τον πατέρα του.

[ΕΤΥΜΟΛ. Σύμφωνα με την παράδοση, που αναφέρει ότι ο Οιδίπους, μωρό ακόμα αφού τρυπήθηκε στα πόδια και φασκιώθηκε, εγκαταλείφθηκε από τους γονείς του σε ακατοίκητη περιοχή για να πεθάνει, το ανθρωπωνύμιο Οιδίπους πρέπει να ανάγεται σε α' συνθετικό οιδι- < οἰδῶ «είμαι πρησμένος» (κατά τον τ. τού κυδι-άνειρα, πρβλ. αρχ. άνω γερμ. eittar «πύον») και β' συνθετικό τη λ. πούς «πόδι» (βλ. και λ. οιδώ)].